23 mei 1829

De geboortedag van de trekharmonica

• De ‘oerharmonica/-accordeon’ van Cyrill Demian.

---

In de 2e helft van de 18e eeuw was de Russische keizerin Catharina de Grote vastbesloten om van St. Petersburg een belangrijke Europese cultuurhoofdstad te maken. Ze nodigde allerlei Europese musici en wetenschappers uit, o.a. de Beierse violist en instrumentbouwer Johann Wilde. Wilde was vanuit zijn interesse voor experimentele muziekinstrumenten in het bezit gekomen van een Sheng.

De Sheng is het opvallendste lid van de grote familie van Chinese muziekinstrumenten met doorslaande tongen die in China al duizenden jaren in gebruik zijn. De Sheng oogt, nogal bizar, als een theepot met daarin een bosje bamboe pijpen gestoken. Onderaan elke pijp zit een doorslaande tong en het instrument wordt aangeblazen door de tuit.

• De moeder van de doorslaande tong: de Chinese sheng

---

Johann stal er de show mee aan het Russische hof en wekte de interesse van de Deense wetenschapper Christian Gottlieb Kratzenstein, die met de orgelbouwer Franz Kirschnik een apparaat met pijpen en doorslaande tongen ontwierp, waarmee je verschillende klinkers kon voortbrengen,

Bij de Chinese doorslaande tongen maakt de tong deel uit van het tongplaatje. (Oorspronkelijk werd de tong gevormd door een paar sneetjes in een bamboepijp.) Dit soort tongen kan aan allebei de kanten aangeblazen worden en heeft een resonatiebuis nodig om tot klank te komen.

Tafelharmonium

Kirschnik ontdekte dat als je de tong bovenop het tongplaatje bevestigt, je het welliswaar nog maar aan één kant kunt aanblazen, maar dat een resonatiebuis dan overbodig is. Zo was het dus mogelijk om veel tongen in een klein instrument in te bouwen en hij ontwierp een tafelharmonium, waarbij je met je rechterhand speelde op een klein toetsenbord, terwijl je met je linkerhand een balg aan de achterzijde bediende,

Het principe van Kirschnik’s doorslaande tong inspireerde veel muziekinstrumentmakers, zo ook de Weense orgelbouwer Cyrill Demian. Samen met zijn zonen Carl en Guido ontwierp hij een balg-instrument met de doorslaande tongen. De melodie toetsen ontbraken aanvankelijk. In Wenen werd aan hun vinding patent verleend op 23 mei 1829, de officiële geboortedag van de trekharmonica.
Het idee van Demian was dat onder elke melodienoot een bijpassend akkoord zat. Een aantal jaren later is dat systeem uit elkaar gehaald en verdeeld over links en rechts.

Demian's instrument is de inspiratiebron geworden voor verdere ontwikkelingen als de accordeon, de concertina en de bandoneon.

• Een deel van het patent van Demian
  Bekijk of Download dit document.

• Geschiedenis van de accordeon en zijn diversiteit.
  Uitleg over de geschiedenis van de akoestische accordeon en zijn belangrijkste varianten (dus ook de harmonica),
  met vele muzikale voorbeelden.
• Uitgebreide geschiedenis (engelstalig)