Een crimineel mooie roman
over een trekharmonika

Sicilië, eind vorige eeuw. Een arm keuterboertje, dat in de leer is geweest als harmonikabouwer, droomt ervan de armoede op het platteland te ontvluchten. Amerika, daar denkt hij het geluk te vinden. Daar zal hij een muziekwinkel beginnen, daar zal hij zijn prachtige instrumenten bouwen en verkopen. Zijn eerste trekharmonika, een groene tweerijer met 19 knoppen, gaat mee op het schip over de oceaan. Met de Siciliaan loopt het slecht af. Hij wordt het slachtoffer van een racistische lynchpartij.

De harmonica is een heel wat langer leven beschoren in Amerika. Het instrument is dan ook de echte hoofdpersoon van Accordeon Misdaden (Accordeon Crimes), de derde roman van de Amerikaanse schrijfster E. Annie Proulx.

Een van de mooiste boeken die ik de laatste jaren gelezen heb. Een verhaal dat leest als een trein en door het onderwerp ook nog eens machtig interessant voor alle harmonika- en accordeonliefhebbers.
De groene harmonica wisselt namelijk nogal eens van eigenaar, maar alle eigenaren hebben gemeen dat ze immigranten in Amerika zijn: Duitsers, Mexicanen, Frans-Canadezen, Cajuns, Polen, leren, Basken, Noren: via deze mensen kom je in aanraking met hun cultuur en met hun muziek.

Want steeds speelt de harmonica een belangrijke rol bij het vasthouden aan je eigen cultuur in de smeltkroes van Amerika.
Wie echt vooruit wil in Amerika veramerikaanst niet alleen zijn naam, maar ook zijn muziek. Dat is het thema van het boek: de strijd tussen behoud van je eigen cultuur en het opgaan in de mainstream. De harmonika is een symbool van die strijd: wie zijn cultuur vast houdt blijft harmonika spelen, anderen schakelen over op accordeon of gitaar. Ook wordt in het boek mooi de revival van de etnische muziek na de Tweede Wereldoorlog beschreven.

E. Annie Proulx mengt op een bijzondere manier feit en fictie door elkaar. De fictieve hoofdpersonen ontmoeten bijvoorbeeld spelers als Raynald Ouelette, Marcel Messervier of Clifton Chenier.
Bestaande titels van liedjes en deunen, bestaande festivals, radioprogramma's en concerten worden moeiteloos gecombineerd met gefantaseerde gebeurtenissen.
Proulx schrijft daarbij met een deskundigheid over de instrumenten alsof ze zelf al jaren harmonika speelt, maar dat komt omdat ze zich zeer goed heeft verdiept in het onderwerp. Zelf speelt ze ‘slechts’ fiddle. Het voorwoord geeft een beeld van de inspanningen die Proulx zich heeft getroost om vertrouwd te raken met de diatonische wereld.

Storende fout

Helaas heeft vertaalster Regina Willemse die moeite niet genomen, waardoor de trekharmonika consequent accordeon wordt genoemd. Een storende fout, zeker voor de kenners, en een fout die afbreuk doet aan het werk van Prouix. Gelukkig geeft de vertaling wel een verklarende woordenlijst voor de vele bijzondere woorden die Proulx gebruikt en die zo belangrijk zijn voor het weergeven van de couleur locale.

Een misser vind ik de reclametekst voor de roman: alle eigenaren van dit instrument vinden de dood suggereert - zeker in samenhang met de titel - dat het een misdaadroman is. Spannend is het boek zeker, en er komt ook misdaad in voor, maar een misdaadroman, absoluut niet.
Wel komen er veel personages gewelddadig om het leven (ongelukken, moord, zelfmoord), maar de Amerikaanse samenleving is nu eenmaal hard, zeker aan de onderkant.

De trekharmonika waar alles om draait krijgt trouwens ook een roemloos einde. Bijna zoals de jurk in de gelijknamige film van Alex van Warmerdam ook steeds verder vervalt.

Ik kan alle DN-lezers dit crimineel mooie boek van harte aanraden. Al was het maar om de prachtige (voor)oordelen over accordeons en trekharmonika’s, zoals over de trekharmonika: ‘Voor mij is dat een instrument voor mislukkelingen, voor arme immigranten, een stom stuk speelgoed voor amateurs en dronkelappen’, of ‘vrouwen vinden trekharmonika’s en haar aantrekkelijk’...

Soms zou je willen dat het boek werd geleverd inclusief een set CD’s met de beschreven muziek. De in DN 41 besproken CD-set Planet Squeezebox kan wat dat betreft eventueel goede diensten bewijzen.

Is de prijs van Accordeon Misdaden een bezwaar? De Nederlandse vertaling is nu nog alleen in luxe gebonden uitgave te koop, maar de Engelse versie is er wel in goedkopere paperback, uitgeverij Fourth Estate. Een waarschuwing: juist door het kleurrijk taalgebruik en de spreektaal (inclusief accenten) is het Engels lastig te lezen.

• Accordeon Misdaden
  door E. Annie Proulx
  Uitgeverij De Geus

• De betreffende webpagina van het Arhoolie-label