De Lõõtspill: het Estse buitenbeentje onder de trekharmonika’s

• De ‘lõõtspillvirtuoos’ Richard Reino achter zijn instrument. Let op de houding: die wijkt af van de conventionele houding voor de trekharmonika, waarbij de speler de linkerkant met de accoorden en bassen laat steunen op zijn linkerdij.

---

Estland - de noordelijkste van de drie Baltische staten - heeft evenals Nederland een traditie op het gebied van trekharmonika spelen. Het land heeft 1 1/2 miljoen inwoners waarvan 1/2 miljoen Russen. De taal behoort tot de Fins Oegrische taalgroep, en de cultuur is beinvloed door Russische, Zweedse en Duitse invloeden. In 1991 werd het land onafhankelijk van de Sovjet Unie.

Dit kleine trotse volk heeft zich in 1919 al eens zelf vrij gevochten van de Russen! Vele Esten zijn gedeporteerd naar Siberie en daar omgekomen. Ondanks alles is de Estische traditie springlevend. Grote hedendaagse componisten als Pärt en Tormis heeft het landje voortgebracht.
In het Estisch heet een trekharmonika een 'lõõtspill'. Een zekere augustus Teppo, die in 1959 is overleden, heeft de traditie van de bouw van dit opmerkelijke, rijkelijk met graveerd beslag versierde instrument met zijn felle ‘metaalachtige’ klank in gang gezet. Hij vondt de toenmalige Hohner-instrumenten te duur voor de 'arme boerenbevolking' en ontwikkelde zelf een drierijig toets instrument. Teppo heeft 73 instrumenten gebouwd in zijn leven. Waarvan er momenteel nog een 30 tal over zijn. Zijn instrumenten golden als de besten. Een 'Teppo' is een begrip in Estland.

Een actuele bekende Lõõtspillbouwer was Kalju Sarnit. Hij was geboren op 2 Mei 1928 in een boerengezin, hij leerde op 14 jarige leeftijd lõõtspill spelen van augustus Teppo, die hem ook het stemmen en het repareren leerde.
Sarnit heeft de Tartu muziekschool volbracht als accordeonspeler. Hij heeft 38 jaar als muziekleraar in diverse Estische steden gewerkt. Verder heeft hij als ‘eindstemmer’ voor de pianofabriek ‘Estonia’ gewerkt waar hij zo’n 40.000 instrumenten heeft gestemd. Instrumenten waar zelfs Rachmaninov op speelde. Hij haalde de hoogste (6e) trap van bekwaamheid.

Dertig jaar geleden begon Sarnit met de bouw van deze trekharmonika.
In 1985 (nog in de Sovjet Unie tijd) gaf het Estische ministerie van cultuur de hoogste onderscheiding voor zijn instrumenten. In de phonotheek van de Estische radio worden 1 1/2 uur opnamen van Sarnit bewaard, terwijl hij ook werken voor trekharmonika heeft gecomponeerd.
In 1992 kreeg Sarnit een zeer hoge prijs op de nationale economisch expositie voor huisarbeid en in New York kreeg hij een prijs op een wereldreunie voor Esten. Van hem zijn als instrumentmaker een viertal films gemaakt.
Sarnit heeft in totaal 70 instrumenten gemaakt waarvan er tien naar het buitenland verkocht zijn. Op 12 april 1998 is hij overleden. Er zijn nu nog drie mensen in Estland die de Lõõtspill kunnen maken.

• Kalju Sarnit was een unieke lõõtspillbouwer.

---

Een verschil met de instrumenten van Teppo is dat de ‘lõõtspill van Sarnit’ vier rijen heeft. De laatste exemplaren hebben ook mineurstemmen.
Nog een verschil met de instrumenten van Teppo is dat de ‘Sarnits’ ook in een orkest kunnen spelen. Veel Estische esembles gebruiken dan ook zijn instrumenten terwijl vier muziekscholen op zijn instrumenten spelen.

Het vak van bouwer vergt vele kwaliteiten, meubelmaker, instrumentmaker, muzikant, juwelier, graveerder (door de grote hoeveelheid gegraveerd beslag).
Momenteel is dit instrument in Nederland te koop. Dit is toch tamelijk uniek omdat Sarnit in principe de instrumenten voor de Esten wilde houden.

De stemming is D G C F terwijl er ook A op gespeeld kan worden.

Het nieuwe instrument kost ƒ 3.000,00.

Meer inlichtingen over dit instrument bij H.J. van Vliet, Tel 03554-15814